ΠΡΟΕΔΡΟΣ:

Μιχαήλ Σταθόπουλο, Καθηγητή-Ακαδημαϊκό

ΜΕΛΗ:

Θεόδωρο Μουντοκαλάκη, Ομότιμο Καθηγητή Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Αθανασία Παπαλεξανδρή, Καθηγήτρια Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού του Τμήμα Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημήτριο Θάνο, Ερευνητή Α' Βαθμίδας, Διευθυντή του Κέντρου Βασικής Έρευνας και Πρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ

Όλγα Τζωρτζάτου, Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής Αθηνών

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Άρθρο 1
Πεδίο εφαρμογής

Ο παρών Κώδικας εφαρμόζεται σε όλες τις ερευνητικές και αναπτυξιακές δραστηριότητες που διεξάγονται υπό την ευθύνη ή με συμμετοχή του επιστημονικού προσωπικού του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, στους χώρους του ή εκτός αυτών, με ή χωρίς χρηματοδότηση.

Άρθρο 2
Αρχές Βιοηθικής

Όσοι διενεργούν έρευνα στις βιολογικές επιστήμες πρέπει να είναι ενήμεροι για τις αρχές βιοηθικής και τις ειδικότερες απαιτήσεις δεοντολογίας που διέπουν το αντικείμενο τους.
Το Ίδρυμα έχει υποχρέωση να επιμορφώνει τους ερευνητές με κάθε πρόσφορο τρόπο.

Κάθε έρευνα στο πεδίο αυτό προϋποθέτει έγκριση του πρωτοκόλλου της από την επιτροπή δεοντολογίας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.

Άρθρο 3
Βασικές αρχές της έρευνας

Η ερευνητική εργασία στην βιολογία, την ιατρική και τη βιοτεχνολογία πρέπει να διενεργείται με απόλυτο σεβασμό στην επιστημονική αλήθεια, στην  αξία του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Κατά την έρευνα πρέπει να αποφεύγεται κάθε δυσμενής διάκριση πολιτών κατά την εθνότητα, τη φυλή, την εθνική καταγωγή, τη γλώσσα, το φύλο, την ιδιωτική ζωή, τη θρησκεία, τη σωματική ικανότητα ή την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. 

Άρθρο 4
Αξία της έρευνας και ανεξαρτησία του ερευνητή

Η έρευνα αποτελεί ταυτόχρονα κοινωνικό και ατομικό αγαθό. Ως κοινωνικό αγαθό προάγει την ανθρώπινη γνώση και την καινοτομία συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της κοινωνικής ευημερίας. Και ως ατομικό αγαθό η ερευνητική διαδικασία συνδέεται αναπόσπαστα με την ελευθερία των ερευνητών και υπό αυτήν την έννοια είναι και ατομικό αγαθό, συνταγματικά κατοχυρωμένο. Οι ερευνητές οφείλουν να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να προασπίζουν την έρευνα από οιεσδήποτε έξωθεν πολιτικές, ιδεολογικές ή άλλες πιέσεις και παρεμβάσεις.

Άρθρο 5
Ευθύνη του ερευνητή

Οι ερευνητές δεσμεύονται από τις γενικά αναγνωρισμένες αρχές προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ισότητας, της προστασίας της δημόσιας υγείας, της προστασίας του παιδιού και των ευαίσθητων ομάδων, καθώς και της προστασίας της βιοποικιλότητας.  Οι ερευνητές οφείλουν να μεριμνούν για την υπεύθυνη ενημέρωση του ευρύτερου κοινού.

Άρθρο 6
Επιστημονικώς Υπεύθυνος

Ο επιστημονικώς υπεύθυνος της έρευνας οφείλει

1. να τηρεί κατά τη διεξαγωγή της έρευνας τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας, τις θεμελιώδεις ηθικές αρχές, τους κανόνες της επαγγελματικής δεοντολογίας καθώς και τον παρόντα Κώδικα Δεοντολογίας της έρευνας και
2. να παρακολουθεί την τήρηση των προαναφερθέντων κανόνων εκ μέρους των συνεργατών του κατά την εκτέλεση της έρευνας.

Ο επιστημονικώς υπεύθυνος σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να οικειοποιείται ερευνητικά πορίσματα για δική του ατομική προβολή ή να εμφανίζει πορίσματα της έρευνας ως ατομική του εργασία.

Η τυχόν ανάθεση σε τρίτα πρόσωπα μέρους των ερευνητικών ή υποβοηθητικών εργασιών της έρευνας τελεί υπό την ευθύνη και την επίβλεψη του επιστημονικώς υπεύθυνου της έρευνας.

Σε περίπτωση περισσοτέρων του ενός υπευθύνου ο κάθε ένας υπεύθυνος οφείλει επίσης να τηρεί όλες τις υποχρεώσεις του παρόντος.

Άρθρο 7
Υποχρεώσεις συνεργατών

Οι συνεργάτες στην έρευνα οφείλουν να ασκούν την ερευνητική τους δραστηριότητα με κύριο σκοπό την επέκταση της της επιστημονικής γνώσης και το καλό του κοινωνικού συνόλου, τηρώντας τις διατάξεις της νομοθεσίας που αναφέρονται στα αντικείμενα της έρευνας και τους κώδικες δεοντολογίας του επαγγέλματος συμπεριλαμβανομένου και του παρόντος Κώδικα.

Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας οι συνεργάτες απολαμβάνουν την ελευθερία της σκέψης και έκφρασης της γνώμης τους οφείλουν ωστόσο να σέβονται τους περιορισμούς στην ελευθερία αυτή που επιβάλλονται για την οργάνωση και καθοδήγηση της ερευνητικής δραστηριότητας από τον επιστημονικώς υπεύθυνο της έρευνας. Η σοβαρή παράβαση των διατάξεων του παρόντος, μπορεί να συνεπάγεται την αντικατάσταση τους.

Άρθρο 8
Τήρηση κανόνων ασφαλείας

Οι ερευνητές πρέπει να εφαρμόζουν όλους τους αναγνωρισμένους στο οικείο επιστημονικό πεδίο κανόνες ασφαλείας, καθώς και όσους ορίζονται ειδικά στις προβλέψεις για προστασία ανθρώπων, ζώων και περιβάλλοντος . Σε περίπτωση που η τήρηση κανονισμών ασφαλείας εξαρτάται από θέμα υποδομών/εξοπλισμού ενημερώνει τους αρμοδίους, για να ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα.

Άρθρο 9
Έρευνα σε ανθρώπινο βιολογικό υλικό

Όσοι διενεργούν έρευνα σε ανθρώπινο βιολογικό υλικό δεσμεύονται από τις αρχές της συναίνεσης ύστερα από πληροφόρηση του δότη, και της προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται και υπόκεινται σε επεξεργασία.

Άρθρο 10
Έρευνα στο έμβρυο

Η έρευνα στο έμβρυο διενεργείται μόνο στην έκταση που την επιτρέπει ρητά ο νόμος. Οι ερευνητές δεσμεύονται από τις αρχές της συναίνεσης ύστερα από πληροφόρηση των δοτών των γαμετών καθώς και της προστασίας των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται και υπόκεινται σε επεξεργασία.

Άρθρο 11
Έρευνα σε ζώα εργαστηρίου

Η έρευνα σε ζώα εργαστηρίου θα πρέπει να διενεργείται πάντοτε με γνώμονα την αρχή των 3Rs (Reduction, Refinement, Replacement, ) έτσι ώστε να διασφαλίζεται η μείωση του αριθμού των χρησιμοποιούμενων ζώων, η βελτίωση των πειραματικών τεχνικών καθώς και των συνθηκών διαβίωσης των έτσι ώστε να υφίστανται το λιγότερο δυνατό πόνο ή ταλαιπωρία, αλλά και η δυνατότητα μερικής ή πλήρους αντικατάστασης της χρησιμοποίησης των ζώων εργαστηρίου με άλλα μέσα (in vitro, in silico) ή άλλους κατώτερους οργανισμούς που έχουν λιγότερο ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα και βιώνουν λιγότερο τον πόνο, όπως φυτά, μικροοργανισμοί και μετάζωα.

Άρθρο 12
Κλινικές Μελέτες

Οι ερευνητές οφείλουν να τηρούν τις αρχές που διέπουν τις κλινικές μελέτες, συμπεριλαμβανομένων και των ερευνών συμπεριφοράς στον άνθρωπο όπως τις προβλέπουν αναλυτικά τα συναφή νομοθετικά κείμενα δεοντολογίας.
Γενικής εφαρμογής αρχές που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή είναι ιδίως αυτές της συναίνεσης ύστερα από πληροφόρηση, της προστασίας των παιδιών και ευαίσθητων ομάδων, καθώς και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται και αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας.

Άρθρο 13
Αποτελέσματα έρευνας

Ο σχεδιασμός και η διεξαγωγή ενός ερευνητικού προγράμματος οφείλουν να ακολουθούν τους κανόνες της επιστημονικής τεκμηρίωσης. Ο ερευνητής και η ομάδα στην οποία εργάζεται έχουν υποχρέωση να επιτρέπουν πρόσβαση του Ιδρύματος στα πλήρη αποτελέσματα που προέκυψαν από συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Ο ερευνητής οφείλει να τηρεί πλήρες αρχείο για την εξέλιξη και τα αποτελέσματα ενός προγράμματος ώστε να καθίσταται δυνατός ο έλεγχος, με ταυτόχρονη πάντως διασφάλιση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η κατασκευή ή η παραποίηση αποτελεσμάτων της έρευνας αποτελεί σοβαρό παράπτωμα και πρέπει να τιμωρείται. Η οικειοποίηση αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την ερευνητική προσπάθεια άλλου ή άλλων ερευνητών της ίδιας ή άλλης ερευνητικής μονάδας, επίσης, ελέγχεται και τιμωρείται σύμφωνα με τις αρχές προστασίας διανοητικής ιδιοκτησίας.

Άρθρο 14
Διάχυση γνώσεων

Το Ίδρυμα μεριμνά για τη διάχυση των γνώσεων που παράγονται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Μεριμνά επίσης με τη συνδρομή των ερευνητών του για τη μετάδοση γνώσεων στο ευρύτερο κοινό με κάθε πρόσφορο μέσο με τρόπο εύληπτο και υπεύθυνο.

Άρθρο 15
Σεβασμός της διανοητικής ιδιοκτησίας

Οι ερευνητές κατά τη διεξαγωγή της έρευνας τους οφείλουν να λαμβάνουν υπόψιν τους και να μη θίγουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας τρίτων.

Μέσω των αρμόδιων νομικών του υπηρεσιών το Ίδρυμα οφείλει να μεριμνά για την κατοχύρωση τόσο των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του Ιδρύματος όσο και για την προστασία των συναφών δικαιωμάτων των ερευνητών, σχετικά με αποτελέσματα εργασιών που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του στο Ίδρυμα.

Άρθρο 16
Επιτροπή Δεοντολογίας της έρευνας

Η Επιτροπή Δεοντολογίας ορίζεται από το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος η οποία αποτελεί συμβουλευτικό όργανο του Ιδρύματος και έργο της είναι:

1. Η σύνταξη Κώδικα Δεοντολογίας της Έρευνας καθώς και οι αναθεωρήσεις του.
2. Η αξιολόγηση των ερευνητικών προτάσεων των ερευνητών του Ιδρύματος.
3. Η οργάνωση σεμιναρίων και συζητήσεων για θέματα βιοηθικής και δεοντολογίας των ερευνών με σκοπό την ενημέρωση των ερευνητών για τις εξελίξεις σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο για συναφή θέματα.

Η Επιτροπή αποφασίζει με απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών της αφού καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για την επίτευξη ομοφωνίας.

Η Επιτροπή μπορεί να καλεί τους ερευνητές να καταθέσουν σε αυτήν κάθε έγγραφο που κρίνει αναγκαίο ή και να ζητά την αυτοπρόσωπη παρουσία τους για την παροχή διευκρινίσεων.